انتقاد یک اقتصاددان از تعطیلی سراسری |هشدار نسبت به مسافرکش شدن کارمندان و کارگران

فرشاد مومنی که در نشست بررسی ضرورتهای توسعه خواهی در ایران در موسسه مطالعات دین و اقتصاد سخن می گفت، با بیان اینکه در این شرایط که با این نارساییها، تلخی ها و فرصت سوزیهایی روبرو هستیم، اندیشه توسعه، می تواند راه برون رفتی ایجاد کند، تصریح کرد: برای کسانی که طی بالغ بر سه دهه گذشته، بحثهای من را دنبال کرده اند، این آگاهی وجود دارد که از آغازین روزهای اجرای برنامه تعدیل ساختاری، یکی از مهمترین مولفه های تلاشهایم این بود که به مسئولین کشور که با نهایت توهم، به اینکه از طریق بسته سیاستی موسوم به تعدیل ساختاری گرهی از کشور بازکنند، دل بسته بودند، گوشزد کنم که برنامه تعدیل ساختاری، برنامه توسعه نیست.

وی با بیان اینکه در کتاب «اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری»، تلاش کردیم مستنداتی فراهم کنیم که نشان دهند نقطه توافق میان مجریان این برنامه، طراحان و منتقدان آن این بود که بزرگترین و فاجعه سازترین خطا یا توهم این است که کسی این انتظار را داشته باشد که می توان از دریچه برنامه تعدیل ساختاری، در جستجوی توسعه بود، تاکید کرد: در این کتاب، مستندات پرشماری گرآوری کردم تا شاید گوشی برای شنیدن و فهمی برای درک کردن این مساله باشد.

مومنی ضمن اشاره به آثار برخی متفکران بزرگ اقتصاد معاصر که در آنها به تشریح بنیانهای فکری و فلسفی اساس تئوری بازار که مبتنی بر حفظ وضع موجود است، پرداخته شده، تاکید کرد: حفظ مناسبات موجود در یک ساخت توسعه نیافته به معنای اهتمام به تداوم توسعه نیافتگی است. در ساحت اندیشه، اینها جزء مسلمات و بدیهیات است. حتی اگر همه مفروضات تئوری بازار نیز در دنیا ما به ازای عینی می داشت، از درون اجازه عملکرد آزادانه دادن به نیروهای بازار و محور قراردادن سیستم قیمتها، دگرگونی اعتلابخش اتفاق نمی افتد، بلکه وضع موجود حفظ خواهدشد.

طنز تلخ در تجربه ایرانی برنامه تعدیل ساختاری

وی با بیان اینکه در تجربه ایرانی برنامه تعدیل ساختاری، طنز تلخ دیگری هم وجود داشت، توضیح داد: چه شیفتگان این برنامه و چه دنباله روان این شیفتگان، جزء مواردی که به آن فخرفروشی می کردند این بود که عنوان می کردند ما براین اساس برنامه میان مدت توسعه طراحی می کنیم و بعد هم اساس محاسبه ها و پیش بینی هایشان را مدلهای اقتصادسنجی قرار می دادند. ما از همان زمان دائما به آنها گوشزد می کردیم که مدلهای اقتصادسنجی که در جایگاه خود، برای فهمیدن بسیاری از امور در افق کوتاه مدت، موقعیت بسیار رفیعی دارد، اما از دریچه اندیشه توسعه، چه مدلهای سنجی و چه مدلهای داده - ستانده، مدلهای ادامه روند هستند و در صورت تداوم روندهای پیشین، می توانند چشم انداز آینده را ترسیم کنند.

در اثر اجرای برنامه های تعدیل ساختاری، کشور را با بحران روبه رو کردند

به گزارش جماران، رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد، گفت: وقتی بازارگراهای وطنی ما، بنا به ملاحظه های معرفتی و منفعتی، در اثر اجرای برنامه های تعدیل ساختاری، کشور را با بحران روبرو کردند و تلاش می کردند آدرس نادرست، اشتباه و مشکوکی مبنی بر اینکه کانون اصلی گرفتاریهای موجود ایران، رشد نقدینگی است، ارائه کنند، آقای دکتر عباس شاکری، با مستندات غیرقابل انکاری که انتشار دادند به وضوح نشان دادند، رشد نقدینگی در اقتصاد سیاسی رانتی ایران، معلول سیاستهای منحط تعدیل ساختاری است و خود فی نفسه عامل گرفتاریهای ما نیست.

مومنی ادامه داد: آقای شاکری در جریان گوشزد این مساله، عدم کفایت وحشتناک آن مدلهای اقتصاد سنجی برای سنجش، اندازه گیری و پیش بینی در یک ساخت توسعه نیافته رانتی مانند ایران را نشان دادند. ایشان با استنادات مستحکم به گزارشهای رسمی، با مقایسه روندهای پیش بینی چشم انداز تحولات نقدینگی در اقتصاد ایران، که در اسناد برنامه های اول و دوم توسعه بعد از انقلاب منعکس شده بود، با آنچه در عمل اتفاق افتاد، نشان دادند تورش میان آن پیش بینی عزیزان با آنچه که اتفاق افتاده، گاه بالغ بر 10هزار درصد اختلاف دارد.

گویی نفع در نفهمیدن، تکذیب کردن و افزایش تعداد آدرسهای غلط است

این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، با بیان اینکه در جاهایی تورمهای 3درصدی، 5 یا 10درصدی پیش بینی ها مایه تجدیدنظر می شود، متاسفانه در این مملکت، تورمهای 10 هزاردرصدی نیز برطرف کننده توهم ها نیست و استمرار توهم ها از 1368 تا امروز به صورت فزاینده با منافع منحطی گره خورد است، اضافه کرد: گویی نفع در نفهمیدن، به روی خودنیاوردن، پنهان و انکارکردن و تکذیب کردن و افزایش تعداد آدرسهای غلط برای گیج کردن حکومت و مردم است! امروز کشورمان به چنان وضعیتی افتاده که، با گرم شدن هوا، تعطیلی سراسری اعلام می شود و به تولیدکنندگان صنعتی رسما نامه داده می شود که کم کم فکری برای خودتان بکنید و ما نمی توانیم به صورت مطمئن در زمستان به شما گاز و در تابستان برق برسانیم! ابتدایی ترین وظایف کلاسیک دولتها در ایران به چالش کشیده شده و ما با واگراییهای بسیار نگران کننده در همه عرصه های حکمرانی روبرو هستیم.

از روی شرم، ترس و فریب مانع  انتشار داده ها می شوند

وی گفت: ما امروز دچار نابرابریهای ناموجه هستیم که درحال رسیدن به مرزهای انفجارآمیز خود است. سقوط بنیه تولید ملی، به طور همزمان فقر و فلاکت و در عین حال وابستگیهای ذلت آور به دنیای خارج را افزایش می دهد، روندهای تخریب محیط زیست را تشدید می کند و انبوه فاجعه های انسانی و اجتماعی را رقم می زند. می توان شمارش آسیبهای شرم آور و رقت برانگیزی که در این کشور به دلیل فقر و فلاکت جانسوز ایجاد شده است را ادامه داد که چشم اندازهای مایوس کننده ای رقم زده و سرخوردگی، میل به خودکشی و مهاجرت را افزایش داده است. امروز کسانی، بخش بزرگی از داده های رسمی زندگی اجتماعی ایران را از روی شرم منتشر نمی کنند و کسان دیگری از ترس و کسانی هم از سر استمرار فریب، مانع انتشار این داده ها می شوند.

علائم چندان امیدوارکننده ای برای تجدیدنظر در مسیر رو به انحطاط نمی بینم

 مومنی ادامه داد: صمیمانه و مشفقانه می خواهیم به تصمیم گیران کلیدی کشورمان بگوییم از خود بپرسید که آیا هنگام تجدیدنظر فرانرسیده است! آیا هنگام آن نرسیده که با خشوع نسبت به ذکر خدا و بازگشت به مردم و ذخیره دانایی نخبگان این مردم، این مسیر رو به انحطاط را که هر روز بر گسترده، عمق و شیب آن افزوده می شود متوقف کنند و به مسیر اصلاح و بهبود وضعیت برگردند. با کمال تاسف در ساختار قدرت کنونی تا این لحظه، علائم چندان امیدوارکننده ای درباره آن تصمیم نمی بینم. اما حق این جامعه، بر اهل علمش این است که افق گشایی اندیشه ای داشته باشند.

اندیشه توسعه می تواند به نجات نظام تصمیم گیریهای اساسی کمک کند

این استاد اقتصاد تاکید کرد: در چنین شرایطی، همه کسانی که در هر سطحی از صلاحیت کارشناسی برخوردار هستند، باید گره گشایی اندیشه ای کنند. صمیمانه و با خضوع عرض می کنم که فصل مشترک آن گره گشایی اندیشه ای، اندیشه توسعه است. اندیشه توسعه می تواند به ما کمک کند نظام تصمیم گیریهای اساسی مان را از این آشفتگی فکری، سردرگمی اجرایی و روزمرگیهای فاجعه ساز و پر از تباهی، اتلاف و اسراف نجات دهیم.

با تنش زایی در مناسبات بین المللی، نمی توان تولید را رشد داد

وی گام نخست را شناسایی دورهای باطل بازتولید کننده توسعه نیافتگی عنوان کرد و ادامه داد: فصل مشترک همه دورهای باطل تداوم دهنده توسعه نیافتگی، در بهره وری اندک و ضعف بنیه تولیدی است. این دو نیز در واقع یک مساله هستند؛ چرا که تولید را باید به مثابه یک نظام حیات جمعی دید. تولید تنها جنبه اقتصادی ندارد بلکه جنبه های متعدد فرهنگی، سیاسی، بین المللی و اجتماعی نیز باید برای آن قائل شد. با تنش زایی در مناسبات بین المللی نمی توان تولید را رشد داد. همان طور که با بی ثبات کردن فضای اقتصاد کلان از طریق شوکهای قیمتی نمی توان انتظار رشد تولید داشت. در نظامی که از نظر ترتیبات نهادی، پاداش دهی ها به گونه ای تعریف شده باشد که با لاشخوری، رباخوری، دلالی و سوداگری بتوان نسبت به تولید پاداش بیشتری دریافت کرد و فرهنگی ایجاد شده باشد که افراد شارلاتان تر و فریبکارتر، زرنگتر تلقی شوند، اگر کسی سراغ سرمایه گذاری در تولید فناورانه رفت، احساس می کند که اسیر و گرفتار شده است.

مومنی با تاکید براینکه جامعه توسعه خواه باید همه چیز را، از جمله نظام آموزشی، اقدامات عمرانی و زیرساختی و انتخابهای استراتژیک فناوریها، برمدار تولید تعریف کند، یادآورشد: تا زمانی که هزینه فرصت مفت خوارگی بالا باشد و افراد بتوانند با سهولت و بدون ریسک، با رباخوری، دلالی و کلاه برداری و قاچاق، درآمدهای سرشار کسب کنند، کسی سراغ تولید نمی رود. همانطور که اگر سطوحی از ثبات نباشد هم کسی سراغ تولید نمی رود.

این استاد دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: تولید، درچارچوب نظم اجتماعی غیرقائم به شخص و پیش بینی پذیر امکان رشد و اعتلاء دارد و همه آنچه که نظم اجتماعی را پیش بینی پذیر می کند در زمره معجزه های خلقت قراردارد که به آن «معجزه دانایی» می گوییم. بنگاه تولیدی، حیاتی ترین کانون انباشت دانایی و توانایی است و هم بزرگترین متقاضی دانایی و توانایی است.

به خاطر جهل و فساد به تولید پشت کرده ایم

براساس این گزارش، وی با بیان یادآوری اینکه اسمیت به عنوان متفکر بنیانگذار علم اقتصاد، اساس ثروت ملل را یادگیری همکاری و معجزه تقسیم کار عنوان می کند، گفت: اینها جزء تعالی ادیان توحیدی است و ما به خاطر جهل و فساد به تولید پشت کرده ایم و در اثر آن ایمان افراد هم متزلزل می شود. این بسیار تکان دهنده است.

میلیونها شاغل صنعتی ترجیح می دهند مسافرکشی کنند

مومنی ضمن اشاره به پیامدهای گسترده اجتماعی ناشی از سرخوردگی و ناامیدی با تاکید بر ضرورت توجه به جایگاه و منزلت اشتغال توسعه محور و مولد، ادامه داد: وقتی در ایران بساطی برپا می کنند که میلیونها شاغل صنعتی ترجیح می دهند مسافر کشی کنند و در شغل صنعتی نمانند، ماجرا فقط این نمی شود که کیفیت اشتغال سقوط می کند، بلکه مرگهای از سر ناامیدی افزایش می یابند. آیا نظام قاعده گذاریهای ایران، این شرافت و حریت را دارد که آمارهای رسمی مرگهای ناشی از اعتیاد به الکل، مواد مخدر و خودکشی را به طور شفاف اعلام کند.

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد، با بیان اینکه جالب است که به دلیل عبور شدت طلاق در ایران از مرحله شرمساری و مذموم دانستن آن، آماری در این باره ارائه نمی شود، اما بهتر است که گامی رو به جلو بردارند و با امین دانستن اهل علم، به سوزاندن ریشه های مساله طلاق کمک شود، اظهارداشت: با پنهان کاری و پاک کردن صورت مساله، هیچ مشکلی حل و تبعات آن منتفی نمی شود.

مومنی با اشاره به مطالعات و تحقیقات صورت گرفته در جامعه آمریکا که نشان داده هیچ عنصری در تزلزل جامعه آمریکا به اندازه به حاشیه رفتن تولید صنعتی قدرت توضیح دهندگی ندارد، خاطرنشان کرد: تمدن بشری هیچ مناسباتی را، از منظر نهادی، به اندازه مناسبات تولید محور فناورانه دارای توان و قدرت تعادل بخشی و ایجاد عدالت اقتصادی و اجتماعی شناسایی نکرده است.