کاربردهای ویژه ویراستاری ادبی برای متون فارسی

ویراستاری ادبی جزو مهم‌ترین بخش‌های ویراستاری تخصصی متن است و در ویراستاری مقاله، کتاب و پایان‌نامه اعمال می‌شود. در این نوع ویراستاری، خطاهای نگارشی، ابهام و ایهام‌های موجود در متن برطرف می‌شوند و در هر بخشی از متن که انحراف از زبان معیار وجود داشته باشد، ویرایش‌ می‌شود. در این مقاله قصد داریم اطلاعات دقیقی در مورد این نوع ویراستاری ارائه کنیم. در ویراستاری ادبی تلاش ویراستار بر این است که متن را بر اساس قواعد زبان فارسی و اصول نگارشی آن تغییر دهد و اشتباهات سهوی را برطرف نماید.

کاربردهای ویراستاری ادبی

برخلاف ویراستاری فنی که در آن ویراستار به‌ظاهر متن و علائم نگارشی توجه می‌کند، در ویراستاری ادبی ویراستار جمله، اجزا و ساختار متن را موردبررسی قرار می‌دهد. در این نوع ویراستاری، ویراستار می‌کوشد با ویرایش ساختار متن و درعین‌حال وفاداری به لحن نویسنده، متن را به زبان معیار نزدیک کند.

ویراستاری ادبی و برطرف کردن خطاهای دستوری و ساختاری

به کار بردن نادرست قواعد دستوری و نحوی در زبان فارسی خطای دستوری نامیده می‌شود که شامل سه بخش خطای حرف، خطای فعل و خطای جمله است. در خطای حرف، خطا در کاربرد حروف اضافه، حروف ربط و نشانه‌گذاری انجام می‌شود. در خطای فعل، خطا در کاربرد نادرست افعال مانند حذف بی‌قرینه فعلی، دوری اجزای فعل از هم، ناهماهنگی نهاد و فعل و مواردی ازاین‌دست انجام می‌شود. در خطای جمله نیز استفاده نادرست از ترکیب عبارات، جملات و عدم شناسایی اجزای جمله از یکدیگر از اشتباهات رایج است.

ساده‌سازی و روان کردن جملات طولانی و پیچیده

در متون مدرن امروزی به دلایلی ازجمله عادت به زیاده‌گویی، شاخ و برگ دادن به جملات، کاربرد جملات طولانی و مواردی ازاین‌دست طول جملات متن افزایش یافته است. ساده و روان بودن نوشته از اصول بااهمیت زبان معیار است. روش‌های مختلفی برای کوتاه کردن جملات طولانی وجود دارد که می‌توان چندین روش را به‌عنوان نمونه بیان کرد؛ ازجمله حذف تکیه‌کلام‌های غیرضروری، عدم استفاده از دو فعل به‌صورت پشت سر هم و حذف جملات میان پیوندی (عاطفی، معترضه، بدل).

رفع ابهام و کژتابی‌های متن در ویراستاری ادبی

رفع ابهام و کژتابی‌های متن به معنی رفع ایهام و جایگزین کردن مفهومی روشن به‌جای آن است. در متون علمی و معمولی، مفاهیم باید به‌صورت کاملاً شفاف و روشن بیان شوند و هیچ‌گونه شکی در ذهن مخاطب به وجود نیاید. باوجوداینکه کاربرد ایهام در متون ادبی از صنایع بسیار قوی محسوب می‌شود و جزو نقاط قوت کار است، استفاده از این آرایه در متون تخصصی و عادی از ایرادات بنیادی است.

رفع انحراف از زبان معیار در ویراستاری ادبی

کاربرد مواردی مانند واژگان بومی و محلی، استفاده‌ی افراطی از واژگان بیگانه، حذف افراطی کلمات عربی و مواردی از این قبیل مصداق بارز انحراف از زبان معیار است و ویراستار ادبی باید برای جلوگیری از انحراف از زبان معیار در متن به این موارد توجه داشته باشد.

معادل‌یابی برای واژگان غیرفارسی، عبارات تکراری و غیره

لزومی ندارد که بخواهید در ویراستاری ادبی متن، برای تمام واژگان غیرفارسی معادل‌یابی کنید؛ به دلیل اینکه این مورد همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، موجب انحراف از زبان معیار خواهد شد. به‌عنوان‌مثال برخی از واژگان از زبان عربی به زبان فارسی واردشده‌اند که در زبان عربی معنای دیگری پیداکرده‌اند. مثلاً کلمه‌ «رد» در زبان فارسی به معنای ناموفق است و در زبان عربی، واژه‌ «رفض» این معنا را پیدا کرده است؛ بنابراین نیازی به معادل‌یابی برای این واژه نیست. بااین‌حال بهتر است برای کلماتی که در زبان فارسی معادل مناسب‌تری وجود دارد، جایگزینی انتخاب شود. به‌عنوان‌مثال استفاده از واژه‌ سپاس گذار به‌جای تشکر مناسب‌تر خواهد بود. در ویراستاری ادبی باید به این موارد و نکات مشابه توجه شود.

تعریف زبان معیار در ویراستاری ادبی و ویژگی‌های آن

برای سنجیدن زبان‌ها سنگ محکی وجود دارد که زبان معیار نامیده می‌شود. زبان معیار زبانی است که میزان اعتبار و خالص بودن متون را با آن مورد ارزیابی قرار می‌دهیم. بنابراین هر متنی که در ویراستاری ادبی موردبررسی قرار می‌گیرد، باید به زبان دوره‌ای که به آن تعلق دارد نوشته شده باشد؛ یعنی در بازه‌ چهل تا پنجاه سال. به‌طورمعمول زبان نوشتار و گفتار باید با زبان معیار مطابقت داشته باشد و معیار بودن یا نبودن متن بر اساس میزان دوری و نزدیکی آن با استانداردها و ویژگی‌های زبان معیار سنجیده خواهد شد.

ویژگی‌های زبان معیار

• زبان مورداستفاده قشر تحصیل‌کرده دانشگاهی، سیاسی و فرهنگی است.

• در یک منطقه جغرافیایی خاص مورداستفاده قرار می‌گیرد.

• زبان رایج در پایتخت هر کشور است.

• در ادبیات پیشینه داشته و نویسندگان به این زبان نوشته‌اند.

• زبان ملی، رسمی، علمی و مطبوعاتی مورداستفاده در هر کشوری است.

• کتاب‌های چاپ‌شده در دانشگاه و نامه‌های اداری به این زبان نگاشته می‌شوند.

ویراستاری ادبی و انواع زبان

در ویراستاری ادبی متن‌های مختلف، باید با توجه به نوع محتوا از کلمات و عبارات متفاوتی استفاده شود. زیرا برای هر موضوع، زبان متفاوتی به کار خواهد رفت. به‌طور مثال در یک کتاب تخصصی به‌هیچ‌عنوان نباید از زبان ادبی و آرایه‌های ادبی مانند تشبیه و استعاره استفاده کرد.

انواع زبان به‌کاررفته در متون مختلف

• زبان علمی و تخصصی

• زبان ادبی

• زبان عادی و رایج

زبان علمی و تخصصی

برای انتقال مفاهیم علمی و تخصصی از این نوع زبان استفاده می‌شود که کاربرد آن بیشتر در قالب کتاب و مقاله است. ساختار این زبان باید منطقی، شفاف، صریح و ساده باشد. ویراستار باید در صورت مشاهده آرایه‌های زبانی، پیچیدگی، کژتابی، ابهام و بدعت‌های کلامی در این متون آن‌ها را برطرف کند؛ چراکه این نوع موارد مانع از انتقال پیام و مفاهیم به مخاطب می‌شود. در این نوع متون باید از مواردی همچون بیان احساسات و عواطف، قضاوت، تعارف و مواردی ازاین‌دست اجتناب شود و فقط مستندات و اطلاعاتی که حقیقی هستند، در اختیار مخاطب قرار گیرند. در این نوع متون از واژگان و اصطلاحات تخصصی نیز استفاده می‌شود که می‌تواند در علوم مختلف معانی متفاوتی را ارائه کند؛ ازاین‌رو بهتر است ویراستار ادبی هنگام کاربرد واژگان، به موضوع مطرح‌شده در متن نیز دقت کند.

زبان ادبی

این زبان برای خلق آثار ادبی همچون شعر، رمان، قطعات ادبی و غیره مورداستفاده قرار می‌گیرد. مخاطب این نوع زبان بیشتر به لفظ کلام، آهنگین بودن عبارات و راز و رمزهای متون توجه دارد تا معنای کلمات. متون ادبی معمولاً دارای صنایع ادبی، ابداعات و نوآوری‌های زبانی و آرایه‌های ادبی همچون تشبیه، استعاره، تضاد و غیره هستند. ویراستار ادبیِ متون ادبی باید با صنایع ادبی و پیچیدگی‌های این نوع متن‌ها آشنایی داشته باشد و هرگز معنای ظاهری و کنایه‌ای جملات را تغییر ندهد.

زبان عادی و رایج

در مکالمات روزمره و عادی و در مواردی مانند نامه‌های عادی از این نوع زبان استفاده می‌شود. در این نوع متون نیز ویراستار ادبی باید توجه داشته باشد که همانند زبان علمی، بدون استفاده از پیچیدگی‌های زبان ادبی و کاربرد آرایه‌های ادبی، پیام متن به‌صورت ساده و صریح به مخاطب منتقل شود.

درصورتی‌که در انجام ویراستاری ادبی مهارت کافی را نداشته باشید می‌توانید از کمک مؤسسات معتبر فعال درزمینه نگارش و ویراستاری متن‌های مختلف بهره‌مند شوید.

ویرایش ادبی در شبکه مترجمین اشراق

با انجام ویراستاری ادبی، متون و مقالات مختلف به زبان معیار نزدیک می‌شوند. همان‌گونه که قبلاً نیز اشاره شد، ویراستاری ادبی از مهم‌ترین انواع ویراستاری متون است که برای ویراستاری متون مختلف به کار می‌رود. برای انجام درست ویراستاری ادبی باید از مؤسسات معتبر فعال درزمینه‌ ویراستاری مقاله کمک بگیرید.