«شب یلدا» ثبت جهانی شد
«شب یلدا/چله» به عنوان نوزدهمین میراث ناملموس ایران مشترک با افغانستان در یونسکو ثبت جهانی شد.
ثبت یلدا توسط ایران علامت سوالی برای جهانیان به وجود می‌آید که در ادامه آن گردشگران دنبال مشاهده این مراسم و تجربه آن از نزدیک خواهند بود.
فرید جواهرزاده، رئیس انجمن علمی طبیعتگردی ایران با اشاره به اهمیت ثبت جهانی یلدا در میراث ناملموس جهانی اظهار کرد: در یونسکو چند نوع ثبت جهانی در آثار میراث فرهنگی وجود دارد که میراث ناملموس مانند شب یلدا، هنر ساختن و یا نواختن عود و نوروز یک بخش با اهمیت آن به شمار می‌رود.
وی افزود: ما با موضوعی به نام ثبت جهانی میراث ناملموس در یونسکو مواجه هستیم که هر سال پرونده‌های کشورهای متقاضی ثبت آثار در کنفرانس سالانه یونسکو به رای گذاشته می‌شود. برخی از پرونده‌ها از حالت ملی فراترند که به آن پرونده‌های مشارکتی می‌گویند. پرونده‌های مشارکتی به صورت مشارکت با سایر کشورها ارائه و در سطح جهان به عنوان یک پرونده مشترک و برگرفته از مباحث فرهنگی چند کشور محسوب می‌شود.
رئیس انجمن علمی طبیعتگردی ایران خاطرنشان کرد: زمانی که پرونده‌ای مشترک در یونسکو به ثبت می‌رسد، روابط فرهنگی کشورهای مشترک نیز تقویت می‌شود. ما در جهان معاصر دیپلماسی عمومی، علمی و فرهنگی داریم. ثبت میراث فرهنگی کشورها به خوبی می‌تواند باعث تقویت دیپلماسی فرهنگی و علمی یک ملت با سایر ملل جهان شود.
جواهرزاده تصریح کرد: زبان، تاریخ و پیشینه باستان‌شناسی ایران نشان از گستردگی قلمرو فرهنگی دارد که کشورهای بسیاری در منطقه در این قلمرو جای می‌گیرند. به همین دلیل است که آثار ناملموس فرهنگی که به صورت مشترک ثبت و ارائه می‌شود، بسیاری از کشورهای منطقه در آن نقش ایفا می‌کنند. این آثار از جمله یلدا و نوروز می‌تواند نشان‌دهنده مباحث فرهنگی کشورهای حوزه ایران فرهنگی باشد که چندین کشور در آن سهم و دخالت دارند. بنابراین ثبت مشترک آثار در فهرست میراث جهانی باعث تقویت ارزش‌ها، اشتراکات و تقویت دیپلماسی فرهنگی می‌شود.
وی ادامه داد: البته پرونده‌هایی داشته‌ایم که در سطح منطقه حساسیت‌هایی نسبت به آن وجود داشته است؛ به عنوان مثال ثبت پرونده ورزش‌های زورخانه‌ای که اخیرا به نام کشور جمهوری آذربایجان ثبت شده، باعث شد انتقاداتی از سوی ایران مطرح شود. گاهی اوقات کشورها تصمیم می‌گیرند که در یک پرونده با یکدیگر همراهی و همکاری کرده و در یک پرونده دیگر همکاری نکنند. این موضوع به اینکه داشته‌های فرهنگی ما به یغما برده شده، ارتباطی ندارد چرا که ما در سال‌های قبل پرونده ورزش پهلوانی را در ایران به ثبت رسانده بودیم.
رئیس انجمن علمی طبیعتگردی ایران یادآور شد: در سال‌های قبل کشور ارمنستان پخت نان سنتی لواش را به عنوان یک نماد فرهنگی ثبت کرد که ایران در آن زمان اعلام همکاری کرد و آن پرونده به صورت اشتراکی پیگیری و در نهایت مورد تایید یونسکو نیز قرار گرفت.
جواهرزاده اضافه کرد: بنابراین ثبت مشارکت میراث‌های فرهنگی در یک دوره باعث هم‌افزایی کشورها و ارتباطات فرهنگی بیشتر آن‌ها می‌شود که می‌تواند برای ایران به عنوان یک جامعه فرهنگی ارزشمند بوده و پیشینه تاریخی خود را در دنیا بیش از پیش نشان دهد؛ البته می‌توانیم در حفظ و احیاء سنن، آداب، مراسم و حتی کنش‌هایی پیشرو باشیم که پیش‌تر در قلمرو فرهنگی ایران جریان داشته و به دلایل مختلف از بین رفته و یا در حال از بین رفتن است.
وی در خصوص منافع ثبت یک آثار فرهنگی در یونسکو عنوان کرد: بر اساس کنوانسیون جدید یونسکو هر کشور سالانه یک پرونده در سطوح مختلف می‌تواند ثبت کند. اگر بتوانیم یک پرونده ثبتی و یا چند پرونده به صورت مشارکتی داشته باشیم چند اتفاق رخ می‌دهد. در وهله نخست تعداد آثار ثبتی افزایش پیدا می‌کند. یکی از موضوعات مهم این است که داشته‌های فرهنگی هر کشور توسط یونسکو ارزیابی و جدول‌گذاری می‌شود؛ به عنوان مثال ایران در حال حاضر رتبه نهم رده‌بندی ثبت آثار را در اختیار دارد.
رئیس انجمن علمی طبیعتگردی ایران بیان کرد: به دلیل انقلاب اسلامی که در سال ۵۷ رخ داد و پس از آن درگیر جنگ تحمیلی شدیم، ثبت سالانه آثار در یونسکو برای ایرانیان حدود ۲۴ سال مغفول ماند. حتی در سال‌های اولیه نیازی نبود هر کشور فقط یک پرونده ثبتی داشته باشد و می‌توانست همانند ایتالیا چند پرونده در هر سال ثبت کند. اگر در آن ۲۴ سال چند پرونده را به ثبت جهانی می‌رساندیم، قطعا در حال حاضر رتبه نخست دنیا را در اختیار داشتیم چرا که ایتالیا در حال حاضر که رتبه اول دنیا را در اختیار دارد، داشته‌های میراثی و فرهنگی‌اش به اندازه ایران نیست.
جواهرزاده تصریح کرد: مزایای ثبت جهانی می‌تواند مصوبات علمی و عملی تمام کشورها را تامین کند. ثبت آثار در یونسکو سرمایه اجتماعی دارد و می‌تواند کمک‌های مالی از مراکز بین‌المللی دریافت کند. به عنوان مثال پس از زلزله بم بخشی از ارگ بم را از دست دادیم اما به واسطه اینکه ارگ بم ثبت جهانی شده بود، یونسکو در بازسازی و ترمیم آن به کمک ایران آمد. بنابراین یکی از کارکردهای ثبت جهانی اعزام کارشناسان متخصص و دریافت کمک‌های بین‌المللی و وام‌های بلاعوض برای حفظ و احیای آثار است.
وی گفت: در سال های اخیر نیز در سطح گردشگری کمک خوبی به ایران شده است. برای اینکه یک اثر فاخر خود را در سطح دنیا معرفی کنیم نیاز به اطلاع‌رسانی و آگاهی‌رسانی به جامعه جهانی داریم. تبلیغات و اطلاع‌رسانی به طور طبیعی سبب افزایش فعالیت‌های گردشگری می‌شود. گردشگران بین‌المللی به دلیل اینکه هویت خود را در آثار جهانی جست‌وجو می‌کنند، به بازدید از یک اثر جهانی می‌پردازند؛ به همین دلیل ثبت اثر جهانی مستقیما می‌تواند عوایدی برای توسعه گردشگری داشته باشد؛ بنابراین زمانی که گردشگران خارجی برای سفر به یک اثر جهانی ترغیب می‌شوند، جوامع محلی از منافع اقتصادی و معیشیت آن نیز سهم می‌برند.
رئیس انجمن علمی طبیعتگردی ایران اضافه کرد: با ثبت یلدا توسط ایران علامت سوالی برای جهانیان به وجود می‌آید که در ادامه آن گردشگران به دنبال مشاهده این مراسم و تجربه آن از نزدیک خواهند بود. بنابراین می‌توانیم رویدادهایی در این حوزه ایجاد کنیم که به طور مستقیم تاثیر خوبی روی گردشگران گذاشته و به نوعی توجه مردم دنیا را به ایران جلب خواهد کرد.
شب یلدا ثبت جهانی شد
پرونده شب چله یا یلدا که ایران در همکاری با افغانستان آن را تهیه کرده است، با وجود ایرادها و نقطه نظرات نمایندگان بسیاری از کشورها، سرانجام موفق شد در هفدهمین نشست کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شود.
نمایندگان برخی کشورها از جمله بنگلادش، ازبکستان، سوئیس، کره جنوبی، عربستان، اسلواکی، چک نسبت به حفاظت از این میراث ناملموس در افغانستان با توجه به وضعیت این کشور و ناامنی‌هایی که به آن اشاره شد، نگرانی‌ها و نقطه نظراتی را وارد کردند، درحالی‌که کشورهای دیگری همچون مالزی و هندوستان از ثبت این پرونده به نام دو کشور ایران و افغانستان اعلام حمایت کردند.
ایران پرونده یلدا را از سال ۱۳۹۳ در یونسکو به اشتراک گذاشته بود تا به عنوان میراث ناملموس چندملیتی ثبت شد، اما تا حدود شش سال بعد از آن، هیچ کشوری مشارکت در این پرونده را نپذیرفت. ایران سرانجام این پرونده را در مشترک با افعانستان به یونسکو ارائه کرد.
آیین شب یلدا ۲۹ آذرماه ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
در پرونده یلدا، این عنصر چنین تعریف شده است: «یلدا، سال‌جشن کهنی است که در آن فزونی روشنایی خورشید، نور و حرارت زندگی مورد توجه برگزارکنندگانش قرار می‌گیرد. انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی برابر با یکم دی‌ماه در تقویم ایرای است و این تاریخ مصادف با آغاز روند بلندتر شدن روزها در این منطقه است.
در آخرین شب پاییز خانواده‌ها در منزل بزرگتر فامیل دورهم بر سر سفره شب یلدا جمع می‌شوند و یلدا را جشن می‌گیرند. در برگزاری یلدا، کودکان به عنوان مجریان آینده و زنان محور زندگی و خانواده و بسترساز، گردهم آمدن اقوام و دوستان مطرح هستند. بزرگترهای فامیل به عنوان حاملان فعلی و ناقلان این جشن آیینی شناخته می‌شوند.
در جریان برگزاری بخش های مختلف یلدا، ارزش‌هایی چون هویت فرهنگی، توجه به طبیعت و گاهشماری سنتی، ارج نهادن به جایگاه مهم زنان و کودکان در خانواده، آشتی، دوستی، مهمان‌نوازی و آشنایی با محترم شمردن بیان‌های گوناگون فرهنگی مورد توجه قرار می‌گیرند و به نسل آینده منتقل می‌شوند.
یلدا به سبب شاخصه‌های اقلیم زیستی مردمان این سرزمین و ارتباط آن با طبیعت و کیهان، از روزگار کهن تا به امروز استمرار داشته است و متناسب با گذر زمان تغییراتی ظاهری در نحوه برگزاری آن دیده می‌شود اما ساختار و ماهیت آن تغییری نکرده است و همچنان اقوام گوناگون این سرزمین‌ها «یلدا» را برگزار می‌کنند.»
ایران علاوه‌بر یلدا، پنج پرونده دیگر «هنر ساختن و نواختن رباب» (مشترک با تاجیکستان و ازبکستان)، «جشن مهرگان» (مشترک با تاجیکستان)، «سوزن‌دوزی ترکمن/ ترکمن‌دوزی» (مشترک با ترکمنستان) و «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» (مشترک با افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) را در هفدهمین کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو که هم‌اکنون در مراکش درحال برگزاری است، در نوبت بررسی دارد.
پیش از ثبت این عنصر ناملموس در یونسکو، در همین کمیته که هم‌اکنون در شهر رباط مراکش با حضور معاون میراث فرهنگی کشورمان درحال برگزاری است، «مهارت ساختن و نواختن ساز عود» مشترک بین ایران و سوریه ثبت شد.
پیش از آن نیز، مهارت سنتی قالی‌بافی در کاشان، ردیف موسیقی ایرانی، تعزیه، موسیقی بخشی‌های خراسان، نقالی و داستان‌سرایی نمایشی در ایران، نوروز، هنر ساختن و نواختن کمانچه، آیین‌های پهلوانی یا زورخانه‌ای، مهارت ساخت و نواختن دوتار، دانش ساخت لنج، فرهنگ پخت و تقسیم نان لواش، قالی‌شویان، مهارت‌های سنتی قالی بافی در فارس، چوگان، نگارگری ایرانی، آیین زیارت کلیسای تادئوس و برنامه ملی پاسداری از هنر خوشنویسی، به نام ایران و یا مشترک با کشورهای دیگر در یونسکو ثبت شده است.
ارسال نظر