آسمان ایران قفس شد ، پرواز ایرانیان به اروپا پایان یافت؟

اتحادیه اروپا سه شرکت هواپیمایی ایرانی شامل ایران‌ایر، ماهان‌ایر و شرکت هواپیمایی ساها را به فهرست جدید تحریم‌های خود افزوده است. حال سوال اینجاست که در چنین شرایطی وضعیت مسافران چگونه خواهد بود و این شرایط چه تاثیری بر قیمت بلیط‌ها و مراودات تجاری می‌گذارد؟

 طی چند روز اخیر، اخباری مبنی بر تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا علیه ایران منتشر شده است. در فهرست جدید تحریم‌های اتحادیه اروپا، نام هفت فرد و هفت سازمان ایرانی ذکر شده است. شرکت هواپیمایی ایران‌ایر، ماهان‌ایر و شرکت هواپیمایی ساها ازجمله سازمان‌های تحریم‌شده ایرانی هستند.ساعاتی پس از اینکه اتحادیه اروپا در روز دوشنبه اعلام کرد این سه شرکت را به دلیل ارسال موشک به روسیه تحریم می‌کند، اطلاعات جدول پروازهای خروجی فرودگاه امام خمینی حاکی از لغو پروازهای روز سه‌شنبه ایران‌ایر به پاریس، لندن و کلن است.حال باید دید علت این تحریم‌ها چیست و چه تاثیری بر حمل‌ونقل مسافران و روابط تجاری می‌گذارد؟

علت تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا علیه ایران چیست؟

در بیانیه اتحادیه اروپا، ادعا شده است شرکت هواپیمایی ایران‌ایر، ماهان‌ایر و ساها، موشک‌ها و پهپاد‌های ساخت ایران را به روسیه منتقل کرده‌اند. اتحادیه اروپا این تحریم‌ها را هدفمند دانسته و به دنبال بازدارنگی از سیاست‌ها و فعالیت‌های خاص ایران است. البته گفتنی است اتحادیه اروپا قصد ندارد به طور کلی ترافیک هوایی یا ارتباطات مردمی بین ایران و اتحادیه را مختل کند.گرچه مقامات تهران و مسکو بارها این ادعا را رد و بی‌اساس تلقی کرده‌اند. ایران همواره اعلام کرده است از راهکارهای سیاسی برای پایان بخشیدن به اختلافات روسیه و اوکراین حمایت می‌کند.

وضعیت مسافران چه می‌شود؟

سعید چلندری، مدیرعامل شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی، درباره وضعیت پروازهای این سه ایرلاین توضیح داد: ۲۳ مهرماه سال جاری این سه ایرلاین پروازهای خود را از فرودگاه امام لغو کردند. اما برای امروز هنوز از طرف این سه ایرلاین برنامه‌ای به فرودگاه داده نشده است.او درباره وضعیت مسافران بعد از تحریم این سه شرکت گفت: بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی داخلی به امارات و ترکیه پرواز دارند.  بنابراین مسافران می‌توانند با این شرکت‌ها پرواز غیرمستقیم داشته باشند.مدیرعامل شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی درباره مقاصد این شرکت هواپیمایی تصریح کرد: این سه شرکت به لندن، پاریس، فرانکفورت و... پرواز داشتند.چلندری همچنین توضیح داد مسافران می‌توانند بار خود را از طریق سایر شرکت‌های هواپیمایی انتقال دهند. این مقام مسئول اعلام کرد هنوز این تحریم‌ها صد درصد اعمال نشده است؛ زیرا شرکت‌ها هنوز برنامه جدیدی به فرودگاه مبدأ ابلاغ نکرده‌‌اند.

آغاز تاریخ هوانوردی تجاری در ایران

سال ۱۹۲۷ نقطه عطف تاریخ هوانوردی تجاری ایران بود. شرکت آلمانی یونکرز، پروازهای تجاری برنامه ریزی‌شده‌ای را عمدتا با A-20 از تهران به بندر انزلی و قصر شیرین و بعد مسکو-تهران ترتیب داد. آن زمان احداث راه آهن سراسری تازه شروع شده بود و  سال بعد این خطوط گسترش یافتند و بوشهر (از طریق اصفهان و شیراز)، تبریز (از مسیر قزوین)، مسیر شمال به باکو و مسیر غرب به بغداد اضافه شدند و پست هوایی توسط یونکرز به اتریش، لندن و وین رسید. 

به یکباره از ۱۹۳۲ یونکرز با دسیسه روس‌ها خدماتش در ایران را تعلیق کرد‌ و برای حدود ۶ سال بعدش، نرخ هوانوردی تجاری و مسافربری در ایران تقریبا به صفر رسید. در این مدت نیروی هوایی ارتشِ تازه تاسیس گهگاه پروازهای تجاری و غیرنظامی با یونکرزهای F-13 انجام می‌داد. پس از این بود که ایران ۴ فروند DH-89 خرید و چند خلبان نیروی هوایی هم منحصرا برای آموزش روی این هواپیمای پرکاربرد ترابری در جهان، به انگلستان اعزام شدند و به این ترتیب وزارت پست و تلگراف، اولین خط رسمی هوایی دولتی-تجاری ایران را با نام "ایرلاین دولتی ایران" راه اندازی کرد که اولین سرویس‌هایش میان تهران و بغداد، و بعدها میان عمده شهرهای بزرگ داخلی بود.

رضا افشار، سیاستمدار تحصیل کرده و تاجر موفق آن دوران، چهره اصلی تاسیس ایرلاین خصوصیِ داخلی در ایران بود که ابتدا با سرمایه‌گذاری روی Iranian Airways و Persian Air Services بین ۱۹۴۶ تا ۱۹۶۲ به مشهد، بغداد و قاهره برنامه‌های پروازی منظم انجام می‌دادند. اولین هواپیماهای خریداری شده توسط افشار برای شرکت خطوط هوایی ایرانیان، سه فروند DC-3 و Dakota (در واقع C-47 های نظامی مازاد آمریکا) بودند که به تدریج به ۲۰ فروند هم رسیدند. سپس اصفهان، شیراز، بوشهر، اهواز، زاهدان و آبادان به لیست خدمات پرواز شرکت اضافه شدند.

اولین پرسنل شرکت، آمریکایی بودند اما به تدریج از سال ۱۹۴۶ سرهنگ مصطفایی، کاپیتان رفعت و سرگرد خادمی از نیروی هوایی و داریوش تیمسار از باشگاه هوانوردی مامور کمک به شرکت ایرانیان شدند و اولین گروه خلبانان و پرسنل شرکت را تشکیل دادند. در ادامه ۴ زن ایرانی هم مجوز پرواز گرفتند که نامشان عفت تجارتچی، صدیقه دولتشاهی، اینا آوشید و قدسیه فرخزاد بود. شرکت سریعا رشد کرد و تا ۱۹۵۳ عمده مقاصد میان ایران و شهرهای خلیج فارس، زوریخ، میلان و فرانکفورت را به لیست خودش اضافه کرد.شرکت Persian Air Services به اختصار PAS، شرکت هواپیمایی عمدتا باربری بود که در سال ۱۹۵۴ توسط احمد شفیق و افشار تاسیس شد که با دریافت پشتیبانی فنی از Skyways بریتانیا، خدمات باربری اروپا را از تهران از مسیر آبادان به بیروت، بریندیسی و بازل انجام می داد.  همچنین برخی از پروازهای تهران-ژنو را هم توسط Avro York به صورت چارتر با Trans Mediterranean Airway (TMA)، یک شرکت هواپیمایی لبنانی موفقِ تمام باری انجام داد. بعدها PAS با SABENA، هواپیمایی ملی بلژیک مرتبط شد و SABENA هواپیماهای DC-7C را به PAS اجاره داد، که این شرکت را قادر ساخت تا خدمات مسافربری مستقیم به بروکسل، پاریس، زوریخ و مونیخ را انجام دهد.این دو شرکت نقش اولیه و بزرگی را در پیشبرد صنعت خطوط هوایی ایران که در دهه ۷۰ میلادی به اوج شکوفایی‌اش رسید بازی کردند. اما آنچه دولت ایران را برآن داشت تا هواپیمایی ملی ایران را تاسیس کند و گسترش دهد، ناتوانی این شرکت‌های خصوصی در تامین ایمنی پرواز و نگهداری و تامین قطعات بود. به هر حال در آن دوره صنعت هوانوردی تجاری بودجه هنگفتی می‌طلبید که جز دولت ایران توان ورود به آن را نداشت. احتمالا این تصمیم با حادثه‌ای که برای یکی از C-47 ها در باند مهرآباد در همان زمان پیش آمد تسریع شد.

تشکیل هواپیمایی ملی ایران (Iran Air)

در سال ۱۹۶۲ هواپیمایی ملی ایران (Iran Air) با نام اختصاری و سمبل پرنده "هما" تاسیس شد. مصوبه تاسیس آن را هم جلس وقت تصویب کرد و شرکت هوایی یونایتد ایرانیان، با در اختیار گرفتن تمامی دارایی‌های "ایرانین ایرویز" و "پرشین ایر سرویسز"، تبدیل به هواپیمایی ملی ایران شد. در طول ۱۷ سال ایران ایر تبدیل به یکی از معتبرترین، پیشروترین و پر افتخارترین خطوط هوایی جهان شد.پس از انقلاب برخی از پروازهای هما تغییر کردند و بعضی به کلی تعطیل شدند. هما، این روزها به دلیل تحریم با دوران طلایی خود بسیار فاصله گرفته است. البته که تمام سعی خود را با خریدن و اجاره هواپیماهای دست دوم برطرف کرده‌ است. بعد از انقلاب، چند هواپیمای کوچک فوکر تنها چیزی بود که از هما باقی مانده ‌بود. اما درسال‌های بعد چند ایرباس دست دوم از ترکیه و یونان به خانواده ایران ایر اضافه شد.

تکلیف پروازهای خارجی با تحریم پروازهای ایران ایر به اروپا چه می شود؟

دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی گفت: تنها ایرلاینی که در کشورمان به اروپا پرواز داشت، شرکت هواپیمایی ایران ایر بود که با اعمال تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا علیه ایران‌ایر، پس از این هیچ هواپیمای ایرانی به اروپا پرواز نخواهد داشت.

 مقصود اسعدی سامانی درباره تحریم‌های جدید علیه شرکت‌های هواپیمایی ایران‌ایر، ماهان ایر و ساها اظهار داشت: تنها ایرلاینی که در کشورمان به اروپا پرواز داشت، شرکت هواپیمایی ایران ایر بود که  با اعمال تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا علیه ایران‌ایر، پس از این هیچ پرواز ایرانی به اروپا پرواز نخواهد داشت.

وی ادامه داد: پروازهای ایرانی برای مقاصد اروپایی متقاضی زیادی در کشور داشت که قاعدتا این تقاضا به سمت ایرلاین‌های خارجی خواهد رفت.دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی گفت: البته با توجه به شرایط خاص منطقه برخی از ایرلاین‌های خارجی پروازهای خود به ایران را به صورت محدود، قطع کرده‌‌اند. بنابراین در این شرایط بخشی از پروازهای اروپایی از این پس از طریق پروازهای کانکشن و از کشور واسط مانند ترکیه یا امارات برقرار می‌شود.

اسعدی سامانی افزود: البته ممکن است که یکسری از ایرلاین‌های اروپایی پرواز مستقیم را برقرار کنند که مشتریان پروازهای ایران ایر می‌توانند از این پروازها استفاده کنند اما فعلا در شرایطی قرار داریم که مسافران ایرانی برای سفر به اروپا عمدتا باید مسافر پروازهای کانکشن باشند که پرواز کانکشن از ترکیه به اروپا به صرفه‌تر خواهد بود.

وی درباره اینکه چرا ایرلاین دیگری جز ایران‌ایر نمی‌تواند پرواز اروپایی برقرار کند، اظهار داشت: به دلیل تحریم‌ها، فرودگاه‌های اروپا به هواپیماهای ایرانی سوخت نمی‌دهند و هواپیماهای ایران ایر هم باید به صورت تانکرینگ سوخت مورد نیاز خود را برای پروازهای اروپایی تامین می‌کرد. بنابراین باید هواپیماهایی در این مسیر به کار گرفته شود که امکان این سوختگیری را داشته باشند و از این تایپ هواپیماها در ناوگان سایر ایرلاین‌های ایرانی موجود نیست.

دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی با اشاره به افزایش هزینه‌های مسافران ایرانی به مقاصد اروپا تاکید کرد: آنهایی که دم از حقوق بشر می‌زنند با اعمال تحریم‌ها بر زندگی مردم ایران فشار می‌آورند. وقیحانه می‌گویند که نمی‌خواهیم این تحریم‌ها آسیبی به مردم ایران وارد کند اما تاثیر این تحریم‌ها دقیقا زندگی مردم ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

تحریم‌ها فضای فعالیت اقتصادی را تنگ‌تر می‌کنند

سیده فاطمه مقیمی، کارآفرین و بازرگان حوزه حمل‌ونقل، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز دیدگاه خود را درباره این تحریم‌ها این‌طور بیان کرد: تحریم‌ها فضای فعالیت‌های اقتصادی ایران را تنگ کرده‌اند. کشورهای تحریم‌کننده تا رسیدن به اهداف خود، همچنان به اعمال محدودیت‌ها ادامه می‌دهند. این در حالی است که کشورهایی که با ایران مراودات اقتصادی دارند نباید به این تحریم‌ها توجه کنند.این کشورها باید بپذیرند که حضور یا غیبت ایران می‌تواند بر اقتصاد همه طرف‌های قرارداد تاثیر بگذارد.

تاثیر تحریم‌ها بر قیمت بلیط‌ها

مقیمی درباره تاثیر این تحریم‌ها بر قیمت بلیط‌ها گفت: زمانی یکسری پرواز‌ از سوی این شرکت‌های هواپیمایی انجام می‌شد، اما حالا با وجود این تحریم‌ها اگر کشور‌های مقصد هواپیماهای ایرانی را نپذیرند، مسافران ایرانی مجبور به استفاده از پرواز‌های غیرمستقیم می‌شوند. در نتیجه قیمت بلیط برای مسافر ایرانی افزایش می‌‎یابد. البته این موضوع هم اهمیت دارد که کدام کشور‌ها به این تحریم‌ها علیه ایران تن می‌دهند. همچنین در صورتی که تحریم متقابل از سوی ایران اعمال شود، قطعاً شرایط مسافران سخت‌تر می‌شود.

او در پاسخ به این پرسش که تحریم‌ها چه چالش‌هایی برای مسافران ایجاد می‌کنند توضیح داد: مهم‌ترین چالشی که برای مسافران ایجاد می‌شود بالا رفتن نرخ پرواز‌هاست. چراکه بسیاری از مسافران برای انجام مراودات اقتصادی، تحصیل یا دیدوبازدید اقوام خود به خارج از کشور سفر می‌کنند. در نتیجه افزایش نرخ پرواز‌ها مردم را در تنگنا قرار می‌دهد.

تاثیر تحریم‌ها بر تجارت خارجی

این فعال بازرگانی درباره نقش این تحریم‌ها در تجارت خارجی تصریح کرد: زمانی که تجار کالا‌های خود را به سایر کشور‌ها صادر می‌کنند،  با توجه به عقود قرارداد یا در برخی موارد لازم است برای انجام فرایند بانکی و... در کشور مقصد حضور داشته باشند. در صورت محدود شدن رفت‌وآمد تجار، تعاملات تجاری آنها هم زیر سوال می‌رود.

زمان تقویت دیپلماسی فرا رسیده است

مقیمی درباره حل این شرایط پیشنهاد داد: باید رایزنی‌های بین‌المللی صورت گیرد و دیپلماسی ایران قوی‌تر حرکت کند. گفت‌وگو در بحث تعاملات بین‌الملل می‌تواند راهگشا باشد. همان‌طور که ایران با ظلم کردن مخالف است، با ظلم دیدن هم مخالف است. در نتیجه باید در یک فضای مناسب گفت‌وگوی طرفین توسط سیستم دیپلماسی کشور صورت گیرد تا توسعه اقتصادی و تعاملات سیاسی برقرار شود.البته پیش‌تر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در واکنش به تحریم ایران‌ایر در شهریورماه اظهار کرده بود، غربی‌ها هنوز نمی‌دانند تحریم یک ابزار شکست‌خورده است و در عمل هم نتوانسته کارایی خود را ثابت کند.

این در حالی است که دارایی افراد تحریم‌شده در اروپا مسدود می‌شود و این افراد نمی‌توانند به کشورهای اتحادیه اروپا سفر کنند. ضمن اینکه تامین منابع مالی و اقتصادی به صورت مستقیم و غیرمستقیم برای استفاده این افراد، نهاد‌ها و سازمان‌ها ممنوع است.بر اساس این گزارش پیش‌بینی می‌شود در صورت اعمال تحریم‌ها، قیمت بلیط هواپیما افزایش یابد و شرایط سختی برای سفر مردم ایجاد شود. در نتیجه هر دو طرف باید با گفت‌وگو برای مرتفع کردن این شرایط تلاش کنند.